Drug Tito je često znao govoriti o značaju radnih akcija, ne samo za izgradnju zemlje, nego i za izgradnju pojedinca kao ličnosti: “Borba za pobjedu u obnovi zemlje, u savlađivanju privrednih teškoća, sastavni je dio one velike borbe na bojnom polju u kojoj su ginule desetine hiljada omladinaca i omladinki. Ovdje, na radnim akcijama, se kuju novi ljudi. Ovdje se kuju i prekaljuju i izlaze iz rada novi ljudi sa novim pojmovima o radu. Stvara se jedan radni kolektiv koji se ponosi svojim radom, ono što on stvara svojim sopstvenim rukama"
Drugi svjetski rat donio je našoj zemlji ogromne ljudske žrtve, ali i razaranja, uništenje, potpuni kolaps privrede i svih drugih sfera života. Nakon oslobođenja, trebalo je odmah pristupiti obnovi i izgradnji Jugoslavije - industrije, gradske i seoske infrastrukture, naučnih, sportskih, kulturnih objekata, trebalo je izvući zemlju iz zaostalosti, a materijalnih sredstava nije bilo dovoljno...
Omladina Jugoslavije je, kao i uvijek u najtežim momentima, bila glavni sudionik te bitke za bolje sutra. Mladalački zanos, humanizam, ideali, nesebičnost, samopožrtvovanje, bratstvo i jedinstvo bili su pokretačka snaga. Zemlja se gradila na "o-ruk"! Duh omladinskih radnih akcija je bio rođen!
Počeci dobrovoljnog omladinskog rada
Počeci omladinskih radnih akcija vežu se uz vrijeme podizanja ustanka u Drugom Svjetskom ratu. Mladi su tada, pod izuzetno teškim uslovima, radili na prikupljanju vojne opreme i municije. Još 1941. godine, u selima oko Drvara, omladina je organizovano prikupljala ljetinu, aktivno pomagala borce sakupljajući im odjeću i obuću. Prva veća organizovana radna akcija je, smatra se, odlazak omladinske radne grupe od oko 150 devojaka i mladića iz tek oslobođenog Užica, oktobra 1941. godine, prema Višegradu i Dobrunu, na berbu kukuruza.
Tokom sljedećih ratnih godina, snažno je rastao broj omladinskih radnih jedinica širom Jugoslavije. 1942. godine popravljena je prva partizanska pruga Drvar-Ključ, a napravljen je i put Glamoč-Rore. Najvećom radnom akcijom omladine ratnog perioda smatra se, sada već legendarna, "žetva u Saničkoj dolini" u kojoj je, jula i avgusta 1942. godine, učestvovalo preko 7.000 mladića i djevojaka, a kao poseban podvig ove akcije smatra se ubiranje ljetine obavljeno 27. Augusta 1942. ispred samih ustaških bunkera. Time je u potpunosti ostvaren zavjet omladine i pokazan njen visoki moral uz poznati moto - "Ni zrno žita okupatoru"!
Godine 1944. omladina se sa svojim radnim rezultatima takmičila pred Drugi kongres USAOJ-a i ostvarila oko 5 miliona radnih sati. Najbolje rezultate u tom periodu zabilježila je omladina Like.
Neposredno prije potpunog oslobođenje Jugoslavije, mladi su radili na raščišćavanju ruševina, obnovi puteva, pruga i mostova, a posebno se svojim radom ističe na sječi drveta na Crnom vrhu (januar - mart 1945.), gdje je po dubokom snijegu i jakoj zimi pripremano hiljade kubnih metara ogrijevnog materijala. U sličnim uslovima mladi sijeku drveće na Rudniku (januar - februar 1945) koje je naročito pripremano za bolnice na Sremskom frontu.
Posljeratne radne akcije
Nakon oslobođenja Jugoslavije, omladinske radne akcije se proširuju na izgradnju ratom uništene zemlje, od Vardara pa do Triglava. Cijela zajednica je tada shvatila težinu situacije u kojoj se nalazila Jugoslavija. Znalo su da se samo radom iz zaostalosti može izaći na put razvoja.
Da bi izgradnja zemlje tekla bez velikih poteškoća bilo je potrebno osigurati solidnu bazu sirovina, a jedna od najvažnijih u tom trenutku je bio kameni ugalj, prijeko potreban cjelokupnoj industriji. Bilo je poznato da velike naslage visokokaloričnog uglja leže u okolini Banovića i da je tu postojala mogućnost pogodne eksploatacije. To je podstaklo najviše rukovodstvo jugoslovenske privred, da što prije, po mogućnosti već početkom 1946. godine, pristupi izgradnji pruge u pravcu Brčkog (luka na rijeci Savi), kojom bi eksploatacija tekla besprijekorno. Planirano je da cjelokupni posao bude završen za 7 mjeseci, a organizacija i pripreme su počele odmah – 01. aprila 1946. Taj dan je poslije preuzet i slavljen je kao Dan ORA (Omladinskih radnih akcija) u cijeloj Jugoslaviji.
Sama izgradnja pruge Brčko – Banovići u dužini od 92 kilometra počela je 01. maja 1946. godine. Već 24. aprila stižu prve od ukupno 51 radne brigade, koliko je za ovaj poduhvat bilo planirano. Ubrzo se ispostavilo da nije postojala mogućnost da se obezbijedi dovoljno alata, materijala i bilo kakve mehanizacije. Ipak, izgradnja pruge započeta je prema planu, a, i pored brojnih teškoća, završena u rekordnom roku, odnosno i prije njega, do 07. novembra 1946. godine. U izgradnji pruge tokom ove prve velike radne akcije u posljeratnoj Jugoslaviji učešće je uzelo 62.268 omladinki i omladinaca iz svih krajeva naše domovine i oko 2.000 iz inostranstva. U toku izgradnje iskopano je oko 1.361.680 m³ zemlje i 134.460 m³ kamena, izgradjena su 2 tunela u dužini od 667 m i 22 mosta ukupne dužine 455 m.
Sljedeći veliki projekat planiran je već za narednu godinu, a to je bila pruga Šamac – Sarajevo! Ovo je bio mnogo ozbiljniji i veći poduhvat, zahtijevao je bolju organizaciju i veći broj učesnika. Željeznička pruga ukupne dužine 242 kilometara izgrađena je od aprila do sredine oktobra 1947. godine. Izgradnja, u okviru koje je postavljeno ukupno 320 kilometara kolosijeka, prokopano tunela u dužini od 2,2 kilometra, te izgrađeno 17 mostova, i danas se vodi kao svojevrstan svjetski rekord u brzini građenja. Najveći dio tereta izgradnje ove pruge na svojim plećima iznijelo je više od 217.000 omladinaca iz cijele Jugoslavije i gotovo 6.000 omladinaca sa raznih strana svijeta.
Drug Tito je često znao govoriti o značaju radnih akcija, ne samo za izgradnju zemlje, nego i za izgradnju pojedinca kao ličnosti: “Borba za pobjedu u obnovi zemlje, u savlađivanju privrednih teškoća, sastavni je dio one velike borbe na bojnom polju u kojoj su ginule desetine hiljada omladinaca i omladinki. Ovdje, na radnim akcijama, se kuju novi ljudi. Ovdje se kuju i prekaljuju i izlaze iz rada novi ljudi sa novim pojmovima o radu. Stvara se jedan radni kolektiv koji se ponosi svojim radom, ono što on stvara svojim sopstvenim rukama… Kad kroz nekoliko godina budemo mogli da pogledamo unatrag na pređeni put, mi ćemo zaista s ponosom moći da kažemo da smo taj put – iako je bio trnovit, težak i prepun svih mogućih prepreka – savladali blagodareći samo tome, što se nismo bojali nikakvih teškoća, što smo duboko vjerovali u našu pobjedu u izgradnji.“
Tako su rođene, u svakom pogledu, velike Savezne omladinske radne akcije. Svojom masovnošću, iskazanom nesebičnošću i željom da se izgradi zemlja, mladi ostvaruju izuzetne rezultate na gradilištima od opšteg društvenog značaja. Akcijaši su radili sa malo mehanizacije, bez iskustva, često i bez vode za piće, bez dovoljno odjeće i obuće. Uslovi su bili teški, što još više uvećava značaj poduhvata omladine u tom periodu. Pokazalo se da moral tih mladih generacija ima jedan zavidno visok nivo. Radilo se bez ikakve novčane nadoknade, što je bilo tada, a i danas je, apsolutno nezamislivo. „Mi gradimo prugu – pruga gradi nas!“ – samo je jedan u nizu slogana, kojim je, ne samo verbalno, dokazivana odanost domovini. Jugoslavija je, zahvaljujući takvom spremnošću, elanom i izvanrednom količinom pozitivne energije od jedne nerazvijene i zaostale, stasala u red srednje razvijenih zemalja.
Život na radnim akcijama
Ustajalo se rano i prvi dio dana su brigadiri radili raznovrsne fizičke poslove na terenu - trasi. Ali, to je bio samo dio aktivnosti. Po povratku u naselje bio je organizovan cjelodnevni i večernji društveni program, organizovane su sportske, kulturne i idejno-političke aktivnosti. Pohađanli su kino, foto i radio kursevi, škola za vozače, kursevi kozmetike, ikebane, saobraćajne kulture, elektrovarilački i daktilografski kurs i mnogi drugi. Ove aktivnosti su bile organizovane u okviru "tehničkog obrazovanja" omladinaca koje su provodile institucije republike, u kojoj je održavana radna akcija. Jedna od glavnih aktivnosti u brigadirskim naseljima bilo je i ideološko-političko i marksističko obrazovanje u kojem su brigadiri upoznavani sa osnovama marksističke ideologije.
Učesnici ORA zvali su se akcijaši ili brigadiri. Brigadirka je, međutim, naziv za bluze koje su se nosile na akcijama. Na brigadirke su se prišivali amblemi. Kasnih 70-ih i ranih 80-ih akcijaška uniforma sastojala se od patika, majice, brigadirke i pantalona. Brigadirke su i poslije završenih akcija bile u modi. Na desnom rukavu nalazio se amblem brigade. Postojali su i bedževi sa logom brigade u kojoj su učestvovali akcijaši kao i bedž sa likom maršala Tita.
Bilo je to vrijeme rada, poštenja, prijateljstva i zbližavanja mladih iz cijele Jugoslavije. Pjevalo se i veselilo na trasi, uz brigadirske večeri i logorske vatre. Bilo je to i doba ljubavi - za neke, prve, za neke velike i vječne.
Poznate omladinske radne akcije
U prvim godinama posljeratnog perioda najviše radnih akcija je vezano za izgradnju pruga:
- Brčko - Banovići (1. V - 7. XI 1946.) u dužini od 90 km uz učešće 62.268 omladinaca.
- Šamac - Sarajevo (1. IV - 15. XI 1947.) u dužini od 242 km sa 217.234 omladinca.
- Doboj - Banja Luka (1. III - 20 XII 1951.) u dužini od 90 km sa više od 87.000 mladih.
- Nikšic - Titograd (1. I 1947. - 13. VII 1948.) sa 53 km gradi je 30.000 omladinaca,
- U Sloveniji se gradi pruga između Perserja i Borovnice u dužini od 11 km
- Na području Kosova gradi se pruga Goleš - Belačevac (12 km)
- Gradačac - Modriča (15 km)
- Sežana i Dutovlje (7 km)
- Kučevo - Brodice (16 km)
- Puračić - Doboj (42 km)
Uz ove pruge izgradjeno je i 5 pionirskih pruga: u Beogradu (6,6 km), u Zagrebu (7 km), Ljubljani (4 km), Sarajevu (7 km) i u Skoplju (5,5 km). U tom periodu omladina radi i na izgradnji velikih industrijskih objekata:
- Tvornica teških alatnih mašina u Železniku, (20. IV 1947. do početka 1948.) u radu učestvuje 15.566 brigadira,
- Tvornica hidrauličnih uređaja i parnih kotlova u Žitnjaku kod Zagreba,
- Tvornica za prehrambenu i kemijsku industriju u Žitnjaku,
- Tvornica za proizvodnju odlivaka iz tempera i sivog liva u Kamniku,
- Tvornica magnezijskih opeka kod Kraljeva,
- Hemijski kombinat u Vitkovićima kod Goražda (1950-1951),
- Tvornica lesonit ploča u Foči (1950.),
- Tvornica tekstila u Novom Pazaru (1951. - 1953.),
- Tvornica kablova u Svetozarevu (1952.),
- Tvornica šamota u Aranđelovcu i Mladenovcu,
- Tvornica u Valjevu,
- Željezara Zenica (1948 - 1953.),
- Valjaonica bakra u Sevojnu (1950 - 1952.),
- Željezara Nikšić, gdje radovi počinju 1951. godine
Mladi u periodu obnove naše zemlje rade i na izgradnji velikih hidrocentrala:
- Hidrocentrala Jablanica (1947 - 1954.),
- Hidrocentrala Mavrovo, učestvuje 37.000 brigadira (1948- 1952),
- Hidrocentrala Zvornik (1950 - 1955),
- Sistem hidrocentrala na Vlasini (1950 - 1955),
- Hidrocentrala Vinodol (1950 - 1954, a centrala je proradila 1955. godine)
0 Primjedbe